vrijdag 22 maart 2013

Vaticaanse Lente?




Het Vaticaan is al lange tijd gehuld in een sluier van zwarte rook, een sluier die zich als een plaag uitstrekt naar steeds meer leger en kouder wordende kerken. Is de witte rook van vorige week de voorbode van wat een Vaticaanse Lente kan worden?
Een tegendraads signaal
De nieuwe paus heeft de naam Franciscus aangenomen en bevestigd dat hij daarmee Franciscus van Assisi bedoelt. Die naam en zijn eerste optreden hebben bij velen dezelfde sterke reactie opgeroepen als bij de eerste verkiezing van Obama: hoop op wezenlijke verandering. Bij Obama hebben we gezien hoe weerbarstig de werkelijkheid is, en voor de nieuwe paus zal dat niet anders zijn. Toch is zijn keuze voor Franciscus een belangrijk, tegendraads signaal.

Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan
Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan. Hij moest de paus te vriend houden maar wantrouwde de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden en verafschuwde de pracht en praal van de bisschoppen. Hij wilde leven zoals Jezus, verbond zich vanuit zijn hart met alle levende wezens, en met de natuur. Hij koos voor soberheid, hechtte niet aan materie of status, en had zijn medemensen onvoorwaardelijk lief zonder daar iets voor terug te verwachten. De compassie en liefde waar hij voor stond en staat overstijgen religies, ze hebben een universeel karakter.
‘Plaatsbekleder van Jezus op aarde’
Het signaal van de nieuwe paus lijkt te zijn dat hij in de geest van Franciscus van Assisi wil uitreiken naar de wereld, dat hij de Franciscaanse kernwaarden in het Vaticaan toegepast wil zien. Dat zou inderdaad passen bij zijn rol als ‘plaatsbekleder van Jezus op aarde’. Maar hij is ook de leider die een ‘multinational’ moet besturen, een internationaal vertakte organisatie die in zwaar weer verkeert en nodig gereorganiseerd moet worden. Op dat pad krijgt hij te maken met elkaar tegenwerkende belangen en visies, met (machts-)conflicten van materiele, culturele en persoonlijke aard.
De onderkerk
In mijn vorig jaar uitgekomen maatschappijkritische roman ‘Advocaat van de waarheid’ ( www.advocaatvandewaarheid.nl) spelen Franciscus van Assisi en zijn gedachtegoed een grote rol. Daarin komt de volgende passage voor over de Franciscus basiliek in Assisi:
De basiliek was een imposant bouwwerk met een benedenkerk en een bovenkerk, de Chiesa Inferiore en de Chiesa Superiore. De benedenkerk was het heiligdom, dat was gebouwd voor Franciscus, en dat stond voor de worsteling van de mens om tot verlossing te komen. De bovenkerk was gebouwd voor de paus, de eigenaar van het hele complex. Het superieure was later opgetrokken dan het inferieure, torende daar hoog bovenuit. Boven regeerde de paus, die vanaf zijn wereldse troon de bijbel interpreteerde, regels afkondigde, oordeelde over heiligheid en brandstapel, over leven en dood, bekleed met macht die een mens niet behoort te dragen. Beneden lag Franciscus, die de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden van het Vaticaan niet vertrouwde. Hij wilde leven zoals Christus, streefde vanuit zijn hart naar eenwording met alle mensen en met het oneindig grotere. De basiliek was een symbool voor de paradox van de mens. Alleen mensen die zich onttrokken aan het pauselijk gezag konden de diepere schoonheid van de benedenkerk ervaren.

De nieuwe paus daalt af naar de Chiesa Inferiore. Daar ligt de bron voor een succesvolle reorganisatie van de Chiesa Superiore. Daar kan hij de ‘paus van de waarheid’ worden, een leider die het met Nietzsche eens is dat overtuigingen schadelijker zijn voor de waarheid dan leugens.

Roerige tijden
Franciscus van Assisi leefde in een roerige tijd. Het was de tijd van de kruistochten, de opkomst van grote steden en de geldeconomie en van groeiende kritiek op de schrijnende armoede van veel mensen. Ook nu is sprake van grote omwentelingen. De vrije markt economie is volledig uit de hand gelopen, financiƫle en economische systemen begeven het, de armoede en rechtsongelijkheid nemen toe. Het is duidelijk dat de wijze waarop we de samenleving hebben ingericht niet langer voldoet. De herschikking is pijnlijk en vraagt om meer dan de traditionele leiderschapskwaliteiten.
Franciscaans leiderschap
Franciscaans leiderschap is gegrond op de kracht van compassie. Het waren niet de management vaardigheden van Franciscus van Assisi die maakten dat zo veel volgelingen hun hart voor hem openden. Hij had lief op een diep niveau, in het gebied ergens diep in ons waar we ons verbonden weten vanuit compassie. Met elkaar, de dieren en de natuur.  Als paus Franciscus die snaar weet te raken kunnen we een mooie Vaticaanse Lente tegemoet zien. Een lente die het laten overleven van de katholieke kerk overstijgt, die zich richt op een samenleving waarin niet langer de economische groei en vrije marktwerking centraal staan maar het samenleven vanuit verbinding met en respect voor ieder levend wezen. Zijn compassionate leadership kan mensen, gelovigen en niet gelovigen, in het hart raken en bijdragen aan de wezenlijke veranderingen waar wij zo naar snakken.
Noot
De Franciscaanse beweging in Nederland brengt mensen samen die zich laten inspireren door het gedachtegoed van Franciscus van Assisi  www.franciscaansebeweging.nl