MegaloManie

De vrijheid bewijst zich naarmate zij verwezenlijkt wordt

Dat is een intrigerende uitspraak van Jean Paul Sartre. De NSA onthullingen maken duidelijk dat je verschillend kunt denken over de vraag hoe onze vrijheid verwezenlijkt moet worden.

Vrijheid is het grootste goed van de mens, het is niet voor niets verankerd in grondrechten die onder meer zijn te vinden in de Universele verklaring van de rechten van de mens en het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Het gaat om rechten die het democratisch gehalte van een samenleving waarborgen. Een van die grondrechten is het recht op privacy.

De NSA praktijken laten zien dat de Amerikaanse inlichtingendiensten zich wereldwijd schuldig maken aan schending van onze privacy. Wat na 9/11 begon als veiligheidsmaatregelen om terroristische aanslagen tijdig te signaleren en daarmee te voorkomen, is uitgegroeid tot een disproportioneel en megalomaan project.  Terrorismebestrijding is nu nog maar een klein visje in de poel van informatie die vergaard wordt.  Niet alleen burgers zijn het doelwit, ook bedrijven, nationale en internationale overheidsinstanties, politici en bevriende staatshoofden moeten eraan geloven.

Met deze grootheidswaanzin verloochent de grootste democratie ter wereld zijn eigen vrijheidsbeginselen.  Misschien moeten de hoeders van de democratie in Washington minder aan hun herverkiezing denken en nog eens op de website van het Vrijheidsbeeld kijken, waar onder meer staat: The Statue of Liberty Enlightening the World … is a universal symbol of freedom and democracy.

Dat er gelogen wordt over wat inlichtingendiensten doen (overigens niet alleen die in Amerika, ook onze 'secret services' hebben het een en ander uit te leggen) weten we allang. De omvang van de NSA projecten moge schokkend zijn, maar wat te denken van de verantwoordelijke politici die deze praktijken toelaten en zelfs ondersteunen. Kennelijk zijn ze ervan overtuigd dat ze daar de samenleving een dienst mee bewijzen. Dat is pas echt schokkend. Nietzsche waarschuwde al dat overtuigingen gevaarlijker zijn voor de waarheid dan leugens.

Onze voortschrijdende transparantie geeft een onbehaaglijk gevoel.  Maar een veel onbehaaglijker gevoel zouden we moeten krijgen van overheden die zich achter de schermen de 'vrijheid' aanmeten om al onze persoonsgebonden gegevens naar eigen inzicht af te tappen en te gebruiken.  Overheden die wetsgetrouwe burgers laten verworden tot hun digitale dubbelgangers, met oncontroleerbare profielen waar iedereen vrijelijk mee kan rommelen (ook hackers met uiteenlopende bedoelingen). Zo wordt een fundamentele pijler van de democratie uitgehold. En op een dag, als Wilders, Le Pen, de Tea Party  of  andere politieke opportunisten aan de macht komen en hun overtuigingen aan ons op willen leggen, kunnen we daar wel eens veel spijt van krijgen. Orwell kan er met zijn roman 1984 best 30 jaar naast gezeten hebben.

Mijn in 2012 verschenen roman Advocaat van de waarheid laat zien dat we digitaal op een ingezeepte glijbaan zitten, zeker als de politiek zich laat leiden door een eendimensionale en ongebreidelde  hang naar controle en veiligheid. De grenzeloze mogelijkheden van de technologie moeten gebruikt worden om de samenleving wezenlijk te verbeteren, niet om die om te vormen tot een digitale surveillance staat.

 www.advocaatvandewaarheid.nl

 

Big Brother Obama

Het nieuws dat politie en inlichtingendiensten het niet zo nauw nemen met de privacy van burgers is geen ‘nieuws’. Waarom is er dan toch zo veel ophef over PRISM? Omdat het een beetje klinkt als prison, waarmee we ons opeens gevangen weten in een digitaal web waaraan we niet meer kunnen ontsnappen? Omdat yes we can hier een andere betekenis krijgt?

De grote broer die zich wereldwijd opwerpt als onze beschermer blijkt op zijn zolderkamer bedenkelijke computerspelletjes te doen. Hij kijkt stiekem diep in ons privéleven en speelt met onbemande vliegtuigjes. En hij houdt er vreemde ideeën op na.

De eerste publieke reactie van Obama was opmerkelijk. Hij benadrukte zijn belofte bij zijn aantreden: zorgen voor een veilige samenleving en het naleven van de grondwet, waaronder het recht op privacy. Natuurlijk gingen 100% veiligheid en 100% privacy niet samen, dat vroeg om keuzes, en om een balans. Daarna volgde onder meer de geruststelling dat NSA zich bij het controleren van e-mail niet richtte op Amerikaanse burgers, en ook niet op mensen die in de VS wonen. Dat is op zijn zachtst gezegd een vreemde boodschap aan de rest van de wereld. Tegelijkertijd is het in lijn met het inzetten van drones. Daarover ontstond vooral rumoer in de VS toen bleek dat ook Amerikaanse staatsburgers waren geliquideerd, zonder enige vorm van proces. Het maakt een mindset zichtbaar. Bij de bestrijding van terrorisme, want daar gaat het allemaal om, moeten wel de grondrechten in de VS worden gerespecteerd, daarbuiten prevaleert de veiligheid. We zijn dus gewaarschuwd: niet zeuren als in de toekomst een drone op grond van NSA informatie bij Venlo vermeende terroristen uitschakelt.

We moeten trouwens helemaal niet zeuren, want in Nederland gebruiken we ook alle technologische middelen om onze samenleving ‘veilig’ te maken. Ook hier wordt achter de schermen intensief aan datamining gedaan, en worden burgers voorzien van risicoprofielen waarop ze zelf geen invloed hebben. Opstelten en crimefighter Teeven lijken privacy vooral een hinderlijk fenomeen te vinden als het om misdaadbestrijding gaat. Na ieder incident worden nieuwe en vaak disproportionele maatregelen afgekondigd om de burger te kunnen controleren. Predictive policing wordt gezien als de toekomst van de politie, iedere burger krijgt een digitale dubbelganger en wordt daarop afgerekend. Veiligheid gaat boven het recht op privacy, een van de belangrijkste pijlers van de democratie.

De NSA onthullingen zouden Orwells 1984 de afgelopen week hebben terug gebracht in de bestseller lijsten. De glorende digitale democratie dreigt inderdaad Orwelliaanse dimensies aan te nemen.

Technologische ontwikkelingen maken steeds meer mogelijk, en daar wil een overheid graag maximaal gebruik van maken. Met als gevolg dat we steeds minder kunnen ontsnappen aan het alziende oog van die overheid, en van hackers die toegang forceren tot onze data. Het grote gevaar is dat de democratie daaraan zelf ten onder gaat, dat we gaan geloven in een veilige samenleving door 7 miljard mensen volledig transparant te maken, en dat alles om een paar duizend terroristen te kunnen elimineren. Zeker, we zullen een aantal aanslagen voorkomen. Tegelijkertijd is de hang naar volledige veiligheid een illusie, en de kosten van alle maatregelen waarmee die illusie wordt nagestreefd zijn gigantisch. Het wachten is op de economische afweging om iedere burger te voorzien van een onderhuidse chip: goedkoop en heel efficiënt. Dat scenario ontvouwt zich in mijn roman ‘Advocaat van de waarheid’.

Organisaties als Bits of Freedom, PrivacyFirst, het Platform Bescherming Burgerrechten en Vrijbit verdienen onze steun. De politiek moet wakker worden, er moet een andere mindset komen. Het is hoog tijd voor de door Obama toegejuichte discussie over de balans tussen veiligheid en privacy, of beter, die tussen veiligheid en democratie.

www.advocaatvandewaarheid.nl

Vaticaanse Lente?

Het Vaticaan is al lange tijd gehuld in een sluier van zwarte rook, een sluier die zich als een plaag uitstrekt naar steeds meer leger en kouder wordende kerken. Is de witte rook van vorige week de voorbode van wat een Vaticaanse Lente kan worden?

Een tegendraads signaal
De nieuwe paus heeft de naam Franciscus aangenomen en bevestigd dat hij daarmee Franciscus van Assisi bedoelt. Die naam en zijn eerste optreden hebben bij velen dezelfde sterke reactie opgeroepen als bij de eerste verkiezing van Obama: hoop op wezenlijke verandering. Bij Obama hebben we gezien hoe weerbarstig de werkelijkheid is, en voor de nieuwe paus zal dat niet anders zijn. Toch is zijn keuze voor Franciscus een belangrijk, tegendraads signaal.

Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan
Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan. Hij moest de paus te vriend houden maar wantrouwde de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden en verafschuwde de pracht en praal van de bisschoppen. Hij wilde leven zoals Jezus, verbond zich vanuit zijn hart met alle levende wezens, en met de natuur. Hij koos voor soberheid, hechtte niet aan materie of status, en had zijn medemensen onvoorwaardelijk lief zonder daar iets voor terug te verwachten. De compassie en liefde waar hij voor stond en staat overstijgen religies, ze hebben een universeel karakter.

‘Plaatsbekleder van Jezus op aarde’
Het signaal van de nieuwe paus lijkt te zijn dat hij in de geest van Franciscus van Assisi wil uitreiken naar de wereld, dat hij de Franciscaanse kernwaarden in het Vaticaan toegepast wil zien. Dat zou inderdaad passen bij zijn rol als ‘plaatsbekleder van Jezus op aarde’. Maar hij is ook de leider die een ‘multinational’ moet besturen, een internationaal vertakte organisatie die in zwaar weer verkeert en nodig gereorganiseerd moet worden. Op dat pad krijgt hij te maken met elkaar tegenwerkende belangen en visies, met (machts-)conflicten van materiele, culturele en persoonlijke aard.

De onderkerk

In mijn vorig jaar uitgekomen maatschappijkritische roman ‘Advocaat van de waarheid’ ( www.advocaatvandewaarheid.nl) spelen Franciscus van Assisi en zijn gedachtegoed een grote rol. Daarin komt de volgende passage voor over de Franciscus basiliek in Assisi:

De basiliek was een imposant bouwwerk met een benedenkerk en een bovenkerk, de Chiesa Inferiore en de Chiesa Superiore. De benedenkerk was het heiligdom, dat was gebouwd voor Franciscus, en dat stond voor de worsteling van de mens om tot verlossing te komen. De bovenkerk was gebouwd voor de paus, de eigenaar van het hele complex. Het superieure was later opgetrokken dan het inferieure, torende daar hoog bovenuit. Boven regeerde de paus, die vanaf zijn wereldse troon de bijbel interpreteerde, regels afkondigde, oordeelde over heiligheid en brandstapel, over leven en dood, bekleed met macht die een mens niet behoort te dragen. Beneden lag Franciscus, die de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden van het Vaticaan niet vertrouwde. Hij wilde leven zoals Christus, streefde vanuit zijn hart naar eenwording met alle mensen en met het oneindig grotere. De basiliek was een symbool voor de paradox van de mens. Alleen mensen die zich onttrokken aan het pauselijk gezag konden de diepere schoonheid van de benedenkerk ervaren.

De nieuwe paus daalt af naar de Chiesa Inferiore. Daar ligt de bron voor een succesvolle reorganisatie van de Chiesa Superiore. Daar kan hij de ‘paus van de waarheid’ worden, een leider die het met Nietzsche eens is dat overtuigingen schadelijker zijn voor de waarheid dan leugens.

Roerige tijden
Franciscus van Assisi leefde in een roerige tijd. Het was de tijd van de kruistochten, de opkomst van grote steden en de geldeconomie en van groeiende kritiek op de schrijnende armoede van veel mensen. Ook nu is sprake van grote omwentelingen. De vrije markt economie is volledig uit de hand gelopen, financiële en economische systemen begeven het, de armoede en rechtsongelijkheid nemen toe. Het is duidelijk dat de wijze waarop we de samenleving hebben ingericht niet langer voldoet. De herschikking is pijnlijk en vraagt om meer dan de traditionele leiderschapskwaliteiten.

Franciscaans leiderschap

Franciscaans leiderschap is gegrond op de kracht van compassie. Het waren niet de management vaardigheden van Franciscus van Assisi die maakten dat zo veel volgelingen hun hart voor hem openden. Hij had lief op een diep niveau, in het gebied ergens diep in ons waar we ons verbonden weten vanuit compassie. Met elkaar, de dieren en de natuur.  Als paus Franciscus die snaar weet te raken kunnen we een mooie Vaticaanse Lente tegemoet zien. Een lente die het laten overleven van de katholieke kerk overstijgt, die zich richt op een samenleving waarin niet langer de economische groei en vrije marktwerking centraal staan maar het samenleven vanuit verbinding met en respect voor ieder levend wezen. Zijn compassionate leadership kan mensen, gelovigen en niet gelovigen, in het hart raken en bijdragen aan de wezenlijke veranderingen waar wij zo naar snakken.

Noot

De Franciscaanse beweging in Nederland brengt mensen samen die zich laten inspireren door het gedachtegoed van Franciscus van Assisi  www.franciscaansebeweging.nl

De schaduwkant van technologie: to hack, or not to hack …

 

Minister Opstelten wil wettelijk vastleggen dat justitie computers mag hacken. Zo kan de politie een computer overnemen door daar spyware op te plaatsen, zonder dat de gebruiker van die computer daar iets van merkt. Op die manier kan tegenwicht worden geboden aan criminelen die steeds inventiever gebruik maken van informatietechnologie. Moeten we daar bezwaar tegen hebben?
 

De computer is straks de nieuwe tank

Het is duidelijk dat de cybercriminaliteit een zorgelijke ontwikkeling is. In zijn begin dit jaar verschenen boek “Het einde van de privacy” zegt trendwatcher Adjiedj Bakas: Cyberwarfare wordt een taak van het vernieuwde leger, de computer is straks de nieuwe tank. En wat voor tank! Welke publieke voorziening is tegenwoordig niet computergestuurd, variërend van de watervoorziening tot luchthavens, telefoonverkeer, ziekenhuizen, het betalingsverkeer en de bevoorrading van supermarkten. Door die computers over te nemen kan chaos worden gecreëerd. Dat kan een actie van de ene tegen de andere natie zijn, maar ook terroristen en criminelen kunnen zoiets ondernemen. Geen bezwaar dus tegen het hacken van computers door de politie, als tegenwicht?

Een vergaande inbreuk op de privacy

Het overnemen van een computer stelt de politie in staat die van voor naar achter te doorzoeken, inclusief alle privé gegevens die daar op staan. Dus ook het complete e-mail bestand (inclusief bijvoorbeeld de correspondentie tussen een verdachte en diens advocaat, of diens heimelijke minnaar/minnares), bezochte websites, alle betalings- en administratiegegevens en een persoonlijk dagboek vol gedachten en fantasieën kunnen worden doorgenomen. Dat is een zeer vergaande inbreuk op de privacy. Niet alleen van de verdachte, maar ook van derden die met de verdachte communiceren. Geen bezwaar zal de overheid zeggen, het middel wordt alleen ingezet bij verdenking van strafbare feiten van een zekere ernst (aldus de brief van de minister van 15 oktober jl. aan de Tweede Kamer), en bovendien moet de rechter eerst toestemming geven. Is dat voldoende waarborg, nu en in de ongewisse toekomst?

Privacy moet wijken voor veiligheid

Die oneliner is opgekomen in de VS na 9/11. De politiek in Nederland gaat daar gretig in mee als zich een ernstig incident voordoet, zeker als dat door de media en verontwaardigde burgers breed wordt uitmeten. Met als gevolg veel, vaak disproportionele gelegenheidsmaatregelen. Ons land komt steeds meer vol te hangen met camera’s, er worden digitale bestanden aangelegd voor uiteenlopende doelen, die na verloop van tijd worden verruimd door bestanden aan elkaar te koppelen. De technologie van gezichtsherkenning breekt door, een centraal DNA bestand voor alle burgers komt op ons af. In een vrijdag jl. uitgelekt wetsvoorstel zou staan dat het voor justitie mogelijk moet worden om DNA-materiaal uit de zorg op te eisen voor opsporingsdoeleinden. Als we zo door gaan zou Orwells ‘1984’ heel goed ‘2084’ kunnen zijn. Gaat het zo ver komen?

Kunnen wij blijven vertrouwen op onze democratische rechtsstaat?

Nog een keer Bakas over onze toekomst: Ieder individu heeft straks een digitale identiteit (inclusief DNA-paspoort en medisch dossier). Die is opgeslagen in de Cloud en kun je, zo zegt hij, selectief toegankelijk maken, behoudens één uitzondering: De enige die overal toegang toe heeft is de overheid. Hoe gaat de overheid om met al die informatie, die haar zo veel macht over burgers geeft? In autoritaire staten laat zich het antwoord raden. Kunnen wij blijven vertrouwen op onze democratische rechtsstaat, op richtlijnen uit Brussel? Een democratie kenmerkt zich onder meer door bescherming van de burger tegen een overmatig bemoeizuchtige overheid. Maar wat is een overheid meer dan een reflectie van haar burgers. Hoe groot kan de invloed van een PVV-achtige partij worden, of van een Gouden Dageraad? Welke garantie hebben we dat een overheid in de toekomst, onder druk van een crisis en/of populistische onverdraagzaamheid, hele andere normen en waarden hanteert, en onze digitale identiteit misbruikt om haar doelen te bereiken?

De klassieke strijd tussen goed en kwaad

In mijn roman ’Advocaat van de waarheid’, die onder meer laat zien hoe het ethisch besef in de samenleving kan verschuiven in tijden van crisis, zegt iemand: ‘Je zei net dat technologie dienstbaar moet zijn aan de samenleving. Volgens mij zijn we hard op weg naar het tegenovergestelde. We raken volledig in de ban van technologie, als een ring die we niet meer van onze vinger af krijgen. Die maakt iets in ons wakker wat gevaarlijk is. We staren ons blind op de schittering, we raken verslaafd aan de macht die de ring ons geeft. Intussen zien we niet de gestaag groeiende schaduw waarin het licht van ons innerlijk weten dooft.’ Dat is natuurlijk een knipoog naar ‘The lord of the rings’, naar de ring die steeds meer greep krijgt op Frodo Baggins en hem probeert te verleiden de macht van de ring te misbruiken. Zelfs de meest zuiveren van geest kunnen de donkere kant van de ring nauwelijks weerstaan. Het is de klassieke strijd tussen goed en kwaad.

Predictive policing

Predictive policing wordt in opsporingskringen de toekomst van de politie genoemd. Alle burgers digitaal in kaart brengen in een centrale database en daar via algoritmen een risicoanalyse op los laten: alles wat afwijkt van ‘het normale’ zou verdacht kunnen zijn. Goed voor de veiligheid in de samenleving, en ‘wie niets te verbergen heeft hoeft niets te vrezen’. Maar wie te veel (preventief) wil controleren en te vaak roept dat privacy moet wijken voor veiligheid, of de naam van een ministerie verandert in Veiligheid en (pas daarna) Justitie, begeeft zich op glad ijs.

Het recht om met rust gelaten te worden

Het recht om door de overheid met rust gelaten te worden is door de eeuwen heen bevochten en een van de belangrijkste pijlers van de democratie. We leven in een samenleving waarin de technologische mogelijkheden onbegrensd lijken. Technologie heeft ons veel gebracht, maar dat heeft ook een schaduwkant. Die duistere kant kan de meest elementaire menselijke waarde aantasten: onze persoonlijke vrijheid!

To hack, or not to hack …

De overheid mag de computers van haar burgers niet hacken, in ieder geval niet zonder een heldere visie die de privacy van burgers respecteert en waarborgt, ook in de toekomst. Die visie lijkt er nu niet te zijn.

'Advocaat van de waarheid': www.advocaatvandewaarheid.nl

 

Het hondje van Rutte

In een interview met NU.nl van vandaag zegt Rutte: Kunnen mijn kinderen veilig naar school? Komen ze veilig thuis na het uitgaan in het weekend? En als ik oud ben, kan ik dan mijn hondje nog uitlaten?

Ik wist niet dat Rutte een hondje heeft. Of bedoelt hij dat hij overweegt er een aan te schaffen als hij oud is, voor zijn veiligheid, voor het geval de PvdA de grootste partij wordt? Hij poneert in ieder geval de stelling dat onze veiligheid wordt bedreigd door de PvdA. Dat doet hij uiteraard als lijsttrekker van de VVD. Hoe zit het eigenlijk met het begrip ‘veiligheid’ bij die partij, die de ‘vrijheid’ hoog in het vaandel voert?

De cursieve zinnen zijn uit het VVD-verkiezingsprogramma:

1)      Zonder veiligheid is er geen vrijheid. Werken aan een veiliger Nederland betekent niet alleen ‘meer veiligheid’, maar ook dat we het vertrouwen in de rechtsstaat herstellen … Wordt het vertrouwen in de rechtsstaat groter door populistische uitspraken die inspelen op het onderbuikgevoel van de kiezer, op angst? Door samen te werken met een PVV, die rechtsongelijkheid en discriminatie voorstaat? Door aan te schurken tegen platte PVV-standpunten om kiezers te winnen? Door halve waarheden te vertellen?

2)      De bescherming van de persoonlijke levenssfeer van burgers is van groot belang. Vrijheid is voor liberalen een groot goed. Is de vrijheid van de mens gediend bij een politiek waarbij wantrouwen centraal staat, waarbij privacy steeds verder moet wijken voor (schijn)veiligheid, ook onder het kabinet Rutte? Peter Hustinx, voorzitter van de EDPS, de Europese Toezichthouder voor persoonlijke gegevensbescherming, zei in juni 2011 dat de Nederlandse regering veel te weinig waarde hecht aan de privacy van haar burgers. Hij voegde daaraan toe: “De politiek straalt uit dat burgers zich over hun privacy vooral geen zorgen hoeven te maken, zolang ze niets te verbergen hebben.”  Dat is net zoiets als ‘wie niet voor mij is, is tegen mij.’ Maar staat privacy niet voor de meest fundamentele veiligheid van de mens, voor ieders bescherming in een democratische rechtsstaat? De VVD scoort ook volgens onderzoekers matig op het gebied van privacy (zie ‘Privacy Barometer’ en ‘Politieke meetlat Humanistische Alliantie 2012’).

3)      Wij accepteren niet dat mensen in een hoek worden gezet. Mogen socialisten worden weggezet als vijanden van de staat, die bovendien onze veiligheid verkwanselen?

Rutte verlaagt zich tot het niveau van de Tea Party door de PvdA te stigmatiseren als bedreiger van onze veiligheid, een doorzichtige en populistische uitspraak. Hij probeert angst te mobiliseren en zo stemmen weg te halen bij met name de PVV. Dat mag misschien als lijsttrekker, hoewel je daar heel goed anders over kunt denken, maar als kandidaat-premier gaat hij daarmee flink over de schreef.

De Volkskrant schrijft vandaag dat de strijd om het Torentje wordt beslist door het type leider dat de kiezer wil. Dat maakt het extra belangrijk die leiders te beoordelen op waarachtigheid, en daarmee op hun geloofwaardigheid. De Volkskrant citeert uit een onderzoek van TNS Nipo. Ondervraagden bevestigen in meerderheid het beeld van Rutte dat hij niet eerlijk is. Alleen Wilders is volgens hen nog onbetrouwbaarder. Toch vindt een meerderheid Rutte het meest geschikt om “de bureaucraten in Brussel een arm uit te draaien”. Die kiezers omarmen dus oneerlijkheid en dragen zo bij aan de vertrouwensbreuk met de politiek.

Wordt het niet tijd dat de kiezer zelf iets doet aan het herstel van die vertrouwensbreuk? Door oneerlijkheid en halve waarheden van een politiek leider af te straffen? Zeker als het om de beoogd premier van ons land gaat. De minister-president voor alle Nederlanders, het boegbeeld dat onze belangen over de grenzen op een waardige manier moet behartigen! Is zijn onbetrouwbaarheid niet veel gevaarlijker voor onze veiligheid?

Het is jammer dat de ooit vooruitstrevende liberaal Rutte is verworden tot een conservatief politicus en tot een ongeloofwaardige populist. Hij laat zien dat macht ‘corrumpeert’, dat de democratie kreunt waar macht tot doel wordt verheven. Victor Hugo zei het op een andere manier: Fatsoen is de waarheid in volle bloei.

We hebben in het Torentje een staatsman nodig die “het vertrouwen in de rechtsstaat kan herstellen”, zoals de VVD zelf zegt na te streven. Rutte maakt duidelijk dat wie een daarop gebaseerde 'veilige' samenleving wil, beter niet op de VVD kan stemmen.

Over het begrip ‘waarheid’ in onze samenleving valt meer te lezen op www.lachmeemetmark.com

Regeert de waarheid?

Alles wat ik van politici vraag, is dat ze zich ertoe beperken de wereld te veranderen en niet de waarheid, aldus de Franse schrijver Jean Paulhan.

Het is verkiezingstijd. “The voice of Holland” rond het Binnenhof spat van de schermen. Iedereen houdt de hand boven de knop van de meest aansprekende onwaarheid. De media storten zich op de leugen in de politiek. Alsof daar iets heel nieuws is ontdekt, alsof we niet allang weten dat politici selectief met de waarheid omgaan. Zeker in campagnetijd, waarin ze zich met behulp van marketingdeskundigen en spindokters als bankiers op de kiezer storten om hun stemkassen te vullen. Zonder daarbij duidelijk te vermelden dat zij niet instaan voor het door hen voorgeschotelde rendement.

Hebben politici het moeilijk in deze chaotische tijd? Zeker. Want hoe gaan wij ons in Nederland, verstrengeld als we zijn met Europa, verhouden tot de op ons afkomende, ingrijpende veranderingen? De euro is op zijn kant terecht gekomen en rolt de Acropolis af, met steeds grotere snelheid, een spoor van vernieling achter zich latend.

De systeemcrisis die ons overspoelt kan alleen in goede banen worden geleid met meer visie en compassie. Met meer visie, omdat de huidige focus van veel partijen op voortgaande economische groei miskent dat juist het uit de hand gelopen materialisme de oorzaak van de crisis is. We moeten ons ontworstelen aan de hang naar rijkdom en aan het dogma van het economisch groeimodel waarmee we onszelf, elkaar en de aarde uitputten. De economie hoort in dienst te staan van de mensen en niet andersom. We moeten duurzamer gaan leven, met minder welvaart genoegen nemen. Dat vraagt ook om meer compassie, omdat veel mensen onder die omschakeling zullen lijden. Bij bezuinigingen dient de politiek te rade te gaan bij Ghandi:

Een samenleving moet worden beoordeeld naar de behandeling van zijn minderheden.

Volgens de  “Politieke meetlat Humanistische Alliantie 2012” scoren de SP, PvdD en CU het hoogst op het thema van een “menselijke economie” (zie http://www.humanistischverbond.nl/politiekemeetlat2012).

De prangende vraag is: kunnen onze politieke leiders zich verheffen boven persoonlijke en partijpolitieke belangen, boven hun eindeloos herhaalde dogma’s? Wat de debatten tot nu toe laten zien is niet bemoedigend, een enkele uitzondering daargelaten. De discussie moet veel meer gaan over fundamentele uitgangspunten, in plaats van over halve waarheden en cherry picking uit CPB-cijfers. Daar moeten de media op inzoomen. Geef politici ruimte voor een inhoudelijk debat, dwing ze tot heldere standpunten. Aan door tijdsdruk ingegeven oneliners hebben we niets!

In mijn dicht op de samenleving van nu geschreven roman ‘Advocaat van de waarheid’ (zie  www.advocaatvandewaarheid.nl) zegt een journaliste:

We gaan chaos tegemoet. En we staan pas aan het begin. De aarde mag dan opwarmen, de kilheid van deze door God vergeten uithoek in het universum wordt er niet mee weggenomen. En van de politiek hoeven we niets te verwachten. Ik kan in Europa niet één politiek leider van statuur noemen waar ik een warm gevoel bij krijg. We hebben waarachtige leiders nodig. Met visie, lef, charisma. Niet halve waarheden en gedraai met loze woorden. Geen bestuurlijk pragmatisme met oogkleppen op. Niet het meehuilen met de wolven.

We hebben inderdaad leiders nodig die authentiek zijn en hun passie voor de samenleving tonen. Leiders die tot reflectie in staat zijn, in de eerste plaats op hun eigen drijfveren, op de juistheid van hun werkelijkheid. Dat vraagt om innerlijk leiderschap, het luisteren naar de innerlijke stem van waarheid, de 8^e eigenschap van managementgoeroe Stephen Covey. Zonder innerlijk leiderschap kan van waarachtig maatschappelijk leiderschap geen sprake zijn, zeker niet in deze tijd. We hebben dringend behoefte aan leiders die niet hechten aan hun eigen positie, die naast moed en visie laten zien dat ze ook liefdevol zijn. Dat is de kerneigenschap die een leider statuur geeft. Liefdevolle leiders kunnen doorsnijdende maatregelen nemen zonder dat mensen tegen hen te hoop lopen. Zonder compassie verzanden we collectief in individueel eigenbelang.

Sybrand van Haersma Buma zei op 16 augustus jl. dat ‘moraal’ en ‘respect en zorg voor elkaar’ moeten terugkeren. Daarbij richtte hij zich tot de financiële sector, maar het zou ook een oproep aan de politiek zelf moeten zijn. Hij zal de volgende lofzang op de Liefde herkennen (Korintiërs 13), hierbij opgedragen aan onze politici:

Ik ben (als politicus) geduldig en vol goedheid. Ik ken geen afgunst, geen ijdel vertoon en geen zelfgenoegzaamheid. Ik ben niet grof en niet zelfzuchtig, ik laat me niet boos maken en reken het kwaad niet aan. Ik verheug mij niet over het onrecht, maar vind vreugde in de waarheid.

Henk en Liesbeth

Alleen de waarheid kan het onrecht tarten. De waarheid of de liefde.

Zouden Henk en Liesbeth er Albert Camus eens op na moeten slaan? Hoewel, Kies Spies, zoals Liesbeth Spies sinds kort door het leven gaat, lijkt die uitspraak wel te kennen. Zij heeft immers gezegd dat ze zaken heeft verdedigd waar ze met haar hart niet achter stond. Bij Eerlijk Helder Henk, zoals Henk Bleker zich nu profileert, valt geen herkenning te ontdekken. In zijn bierglas is niets helders te ontwaren, onder zijn gewauwel ligt een troebele substantie die hij niet langer bij de naam wil noemen.

De politiek bereidt zich voor op de verkiezingen. Spindokters zijn al volop aan het werk, websites worden gereserveerd: kiesspies.nl, eerlijkhelderhenk.be, sybrandredthetland.nu, doemeemetdiederik.nl, puursap.org, evenemielbellen.nl, lachmeemetmark.com, verandermetalexander.nl, geertisnietverkeerd.eu. En daarmee komt het dilemma van politici weer volop in zicht. Een partij die invloed wil uitoefenen moet groot (genoeg) zijn, en dat word je alleen als je veel mensen aanspreekt. De verleiding is groot om de hang naar macht te laten prevaleren boven inhoud en waardige principes. Veel politici lijken dit dilemma echter helemaal niet te ervaren. Ze leveren zich vol overgave uit aan mediaspecialisten en marketingdeskundigen die het onderbuikgevoel van de ontevreden of angstige kiezer weten te raken. Ze spinnen over tegenstanders. Wie de afgelopen maanden de voorverkiezingen in de Republikeinse partij heeft gevolgd weet tot welk bedenkelijk niveau dat kan leiden. P&W, DWDD en Nieuwsuur gaan gouden tijden tegemoet, interviews en debatten vol oneliners en beloften waarvan we allang weten dat die worden bijgesteld of vergeten.

Waarom accepteren wij dat gedrag van politici? Omdat politici een weerspiegeling zijn van de samenleving, van de kiezers dus? Omdat we hebben geaccepteerd dat waarheid ondergeschikt mag zijn aan persoonlijke en partijpolitieke belangen? Maken we onszelf daarmee niet collectief schuldig aan een gedogen dat de democratie op termijn meer ondermijnt dan de verwerpelijke gedoogconstructie met de PVV deed?

Liesbeth heeft als minister het boerkaverbod en het verbod op een dubbele nationaliteit met verve verdedigd. Eerder heeft ze als lid van de CDA-fractie vóór deze PVV-speeltjes gestemd. Nu het speelveld veranderd is zegt ze dat ze daar persoonlijk niet achter stond, haar hart ging niet mee, maar ze moest wel. Er was een groter belang mee gediend, zo zei haar hoofd. Welk belang? De macht om te kunnen regeren, haar perceptie van wat goed is voor ons land? Henk is een mediapoliticus die het volk graag bespeelt, een populist. Niemand ziet hem als Eerlijk en Helder, dat weet hij ook wel. En mocht dat laatste anders zijn, dan moeten we hem zeker ver van Den Haag houden, want een maatschappelijk leider zonder reflectie en zelfkennis is levensgevaarlijk.

In mijn recent verschenen roman Advocaat van de waarheid, die is toegestuurd aan ondermeer alle fractievoorzitters in de 2^e Kamer, windt hoofdpersoon Thomas (een oud advocaat) zich op over zijn vriend Koen, een prominent politicus. Ze hebben het over het selectief omgaan met de waarheid, en Thomas bijt hem toe: “Naarmate je langer zo met de werkelijkheid omgaat, wordt het een gewoonte. Je ziet de waarheid misschien nog wel, maar neemt die niet langer serieus. Zoiets gaat vrij ongemerkt, het sluipt je leven binnen. En het blijft niet beperkt tot je werk, het gaat je zelfbeeld bepalen.”

“Respectvol omzien naar elkaar is nog steeds geen vanzelfsprekendheid”, zegt Liesbeth op kiesspies.nl. “Geen vage woorden maar duidelijkheid, daar gaat het om”, zegt Henk op zijn website. Maar dergelijke statements verhullen de werkelijkheid niet, net zo min als liefde de waarheid verhult. Empathie en waarachtigheid zijn wezenlijke voorwaarden voor betrouwbaar maatschappelijk leiderschap, zeker in een tijd waarin de samenleving grote veranderingen doormaakt. Echte leiders staan voor kenbare overtuigingen, en ze hechten niet aan hun eigen positie. Laten we als kiezers de politiek daarop aanspreken, en daarmee het onrecht tarten van “op macht beluste draaiers”, zoals NRC-columnist Bas Heijne de beeldvorming rond politici benoemt. Laten we politici die het aangaat confronteren met, nogmaals Bas Heijne, “het deficit van hun eigen geloofwaardigheid”.