dinsdag 3 december 2013

MegaloManie




De vrijheid bewijst zich naarmate zij verwezenlijkt wordt
Dat is een intrigerende uitspraak van Jean Paul Sartre. De NSA onthullingen maken duidelijk dat je verschillend kunt denken over de vraag hoe onze vrijheid verwezenlijkt moet worden.
Vrijheid is het grootste goed van de mens, het is niet voor niets verankerd in grondrechten die onder meer zijn te vinden in de Universele verklaring van de rechten van de mens en het Internationaal verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten. Het gaat om rechten die het democratisch gehalte van een samenleving waarborgen. Een van die grondrechten is het recht op privacy.

De NSA praktijken laten zien dat de Amerikaanse inlichtingendiensten zich wereldwijd schuldig maken aan schending van onze privacy. Wat na 9/11 begon als veiligheidsmaatregelen om terroristische aanslagen tijdig te signaleren en daarmee te voorkomen, is uitgegroeid tot een disproportioneel en megalomaan project.  Terrorismebestrijding is nu nog maar een klein visje in de poel van informatie die vergaard wordt.  Niet alleen burgers zijn het doelwit, ook bedrijven, nationale en internationale overheidsinstanties, politici en bevriende staatshoofden moeten eraan geloven.

Met deze grootheidswaanzin verloochent de grootste democratie ter wereld zijn eigen vrijheidsbeginselen.  Misschien moeten de hoeders van de democratie in Washington minder aan hun herverkiezing denken en nog eens op de website van het Vrijheidsbeeld kijken, waar onder meer staat: The Statue of Liberty Enlightening the World … is a universal symbol of freedom and democracy.

Dat er gelogen wordt over wat inlichtingendiensten doen (overigens niet alleen die in Amerika, ook onze 'secret services' hebben het een en ander uit te leggen) weten we allang. De omvang van de NSA projecten moge schokkend zijn, maar wat te denken van de verantwoordelijke politici die deze praktijken toelaten en zelfs ondersteunen. Kennelijk zijn ze ervan overtuigd dat ze daar de samenleving een dienst mee bewijzen. Dat is pas echt schokkend. Nietzsche waarschuwde al dat overtuigingen gevaarlijker zijn voor de waarheid dan leugens.

Onze voortschrijdende transparantie geeft een onbehaaglijk gevoel.  Maar een veel onbehaaglijker gevoel zouden we moeten krijgen van overheden die zich achter de schermen de 'vrijheid' aanmeten om al onze persoonsgebonden gegevens naar eigen inzicht af te tappen en te gebruiken.  Overheden die wetsgetrouwe burgers laten verworden tot hun digitale dubbelgangers, met oncontroleerbare profielen waar iedereen vrijelijk mee kan rommelen (ook hackers met uiteenlopende bedoelingen). Zo wordt een fundamentele pijler van de democratie uitgehold. En op een dag, als Wilders, Le Pen, de Tea Party  of  andere politieke opportunisten aan de macht komen en hun overtuigingen aan ons op willen leggen, kunnen we daar wel eens veel spijt van krijgen. Orwell kan er met zijn roman 1984 best 30 jaar naast gezeten hebben.

Mijn in 2012 verschenen roman Advocaat van de waarheid laat zien dat we digitaal op een ingezeepte glijbaan zitten, zeker als de politiek zich laat leiden door een eendimensionale en ongebreidelde  hang naar controle en veiligheid. De grenzeloze mogelijkheden van de technologie moeten gebruikt worden om de samenleving wezenlijk te verbeteren, niet om die om te vormen tot een digitale surveillance staat.
 

zondag 16 juni 2013

Big Brother Obama




Het nieuws dat politie en inlichtingendiensten het niet zo nauw nemen met de privacy van burgers is geen ‘nieuws’. Waarom is er dan toch zo veel ophef over PRISM? Omdat het een beetje klinkt als prison, waarmee we ons opeens gevangen weten in een digitaal web waaraan we niet meer kunnen ontsnappen? Omdat yes we can hier een andere betekenis krijgt?
De grote broer die zich wereldwijd opwerpt als onze beschermer blijkt op zijn zolderkamer bedenkelijke computerspelletjes te doen. Hij kijkt stiekem diep in ons privéleven en speelt met onbemande vliegtuigjes. En hij houdt er vreemde ideeën op na.

De eerste publieke reactie van Obama was opmerkelijk. Hij benadrukte zijn belofte bij zijn aantreden: zorgen voor een veilige samenleving en het naleven van de grondwet, waaronder het recht op privacy. Natuurlijk gingen 100% veiligheid en 100% privacy niet samen, dat vroeg om keuzes, en om een balans. Daarna volgde onder meer de geruststelling dat NSA zich bij het controleren van e-mail niet richtte op Amerikaanse burgers, en ook niet op mensen die in de VS wonen. Dat is op zijn zachtst gezegd een vreemde boodschap aan de rest van de wereld. Tegelijkertijd is het in lijn met het inzetten van drones. Daarover ontstond vooral rumoer in de VS toen bleek dat ook Amerikaanse staatsburgers waren geliquideerd, zonder enige vorm van proces. Het maakt een mindset zichtbaar. Bij de bestrijding van terrorisme, want daar gaat het allemaal om, moeten wel de grondrechten in de VS worden gerespecteerd, daarbuiten prevaleert de veiligheid. We zijn dus gewaarschuwd: niet zeuren als in de toekomst een drone op grond van NSA informatie bij Venlo vermeende terroristen uitschakelt.

We moeten trouwens helemaal niet zeuren, want in Nederland gebruiken we ook alle technologische middelen om onze samenleving ‘veilig’ te maken. Ook hier wordt achter de schermen intensief aan datamining gedaan, en worden burgers voorzien van risicoprofielen waarop ze zelf geen invloed hebben. Opstelten en crimefighter Teeven lijken privacy vooral een hinderlijk fenomeen te vinden als het om misdaadbestrijding gaat. Na ieder incident worden nieuwe en vaak disproportionele maatregelen afgekondigd om de burger te kunnen controleren. Predictive policing wordt gezien als de toekomst van de politie, iedere burger krijgt een digitale dubbelganger en wordt daarop afgerekend. Veiligheid gaat boven het recht op privacy, een van de belangrijkste pijlers van de democratie.
De NSA onthullingen zouden Orwells 1984 de afgelopen week hebben terug gebracht in de bestseller lijsten. De glorende digitale democratie dreigt inderdaad Orwelliaanse dimensies aan te nemen.

Technologische ontwikkelingen maken steeds meer mogelijk, en daar wil een overheid graag maximaal gebruik van maken. Met als gevolg dat we steeds minder kunnen ontsnappen aan het alziende oog van die overheid, en van hackers die toegang forceren tot onze data. Het grote gevaar is dat de democratie daaraan zelf ten onder gaat, dat we gaan geloven in een veilige samenleving door 7 miljard mensen volledig transparant te maken, en dat alles om een paar duizend terroristen te kunnen elimineren. Zeker, we zullen een aantal aanslagen voorkomen. Tegelijkertijd is de hang naar volledige veiligheid een illusie, en de kosten van alle maatregelen waarmee die illusie wordt nagestreefd zijn gigantisch. Het wachten is op de economische afweging om iedere burger te voorzien van een onderhuidse chip: goedkoop en heel efficiënt. Dat scenario ontvouwt zich in mijn roman ‘Advocaat van de waarheid’.

Organisaties als Bits of Freedom, PrivacyFirst, het Platform Bescherming Burgerrechten en Vrijbit verdienen onze steun. De politiek moet wakker worden, er moet een andere mindset komen. Het is hoog tijd voor de door Obama toegejuichte discussie over de balans tussen veiligheid en privacy, of beter, die tussen veiligheid en democratie.

vrijdag 22 maart 2013

Vaticaanse Lente?




Het Vaticaan is al lange tijd gehuld in een sluier van zwarte rook, een sluier die zich als een plaag uitstrekt naar steeds meer leger en kouder wordende kerken. Is de witte rook van vorige week de voorbode van wat een Vaticaanse Lente kan worden?
Een tegendraads signaal
De nieuwe paus heeft de naam Franciscus aangenomen en bevestigd dat hij daarmee Franciscus van Assisi bedoelt. Die naam en zijn eerste optreden hebben bij velen dezelfde sterke reactie opgeroepen als bij de eerste verkiezing van Obama: hoop op wezenlijke verandering. Bij Obama hebben we gezien hoe weerbarstig de werkelijkheid is, en voor de nieuwe paus zal dat niet anders zijn. Toch is zijn keuze voor Franciscus een belangrijk, tegendraads signaal.

Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan
Franciscus van Assisi had een moeilijke relatie met het Vaticaan. Hij moest de paus te vriend houden maar wantrouwde de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden en verafschuwde de pracht en praal van de bisschoppen. Hij wilde leven zoals Jezus, verbond zich vanuit zijn hart met alle levende wezens, en met de natuur. Hij koos voor soberheid, hechtte niet aan materie of status, en had zijn medemensen onvoorwaardelijk lief zonder daar iets voor terug te verwachten. De compassie en liefde waar hij voor stond en staat overstijgen religies, ze hebben een universeel karakter.
‘Plaatsbekleder van Jezus op aarde’
Het signaal van de nieuwe paus lijkt te zijn dat hij in de geest van Franciscus van Assisi wil uitreiken naar de wereld, dat hij de Franciscaanse kernwaarden in het Vaticaan toegepast wil zien. Dat zou inderdaad passen bij zijn rol als ‘plaatsbekleder van Jezus op aarde’. Maar hij is ook de leider die een ‘multinational’ moet besturen, een internationaal vertakte organisatie die in zwaar weer verkeert en nodig gereorganiseerd moet worden. Op dat pad krijgt hij te maken met elkaar tegenwerkende belangen en visies, met (machts-)conflicten van materiele, culturele en persoonlijke aard.
De onderkerk
In mijn vorig jaar uitgekomen maatschappijkritische roman ‘Advocaat van de waarheid’ ( www.advocaatvandewaarheid.nl) spelen Franciscus van Assisi en zijn gedachtegoed een grote rol. Daarin komt de volgende passage voor over de Franciscus basiliek in Assisi:
De basiliek was een imposant bouwwerk met een benedenkerk en een bovenkerk, de Chiesa Inferiore en de Chiesa Superiore. De benedenkerk was het heiligdom, dat was gebouwd voor Franciscus, en dat stond voor de worsteling van de mens om tot verlossing te komen. De bovenkerk was gebouwd voor de paus, de eigenaar van het hele complex. Het superieure was later opgetrokken dan het inferieure, torende daar hoog bovenuit. Boven regeerde de paus, die vanaf zijn wereldse troon de bijbel interpreteerde, regels afkondigde, oordeelde over heiligheid en brandstapel, over leven en dood, bekleed met macht die een mens niet behoort te dragen. Beneden lag Franciscus, die de vooral in hun hoofd levende schriftgeleerden van het Vaticaan niet vertrouwde. Hij wilde leven zoals Christus, streefde vanuit zijn hart naar eenwording met alle mensen en met het oneindig grotere. De basiliek was een symbool voor de paradox van de mens. Alleen mensen die zich onttrokken aan het pauselijk gezag konden de diepere schoonheid van de benedenkerk ervaren.

De nieuwe paus daalt af naar de Chiesa Inferiore. Daar ligt de bron voor een succesvolle reorganisatie van de Chiesa Superiore. Daar kan hij de ‘paus van de waarheid’ worden, een leider die het met Nietzsche eens is dat overtuigingen schadelijker zijn voor de waarheid dan leugens.

Roerige tijden
Franciscus van Assisi leefde in een roerige tijd. Het was de tijd van de kruistochten, de opkomst van grote steden en de geldeconomie en van groeiende kritiek op de schrijnende armoede van veel mensen. Ook nu is sprake van grote omwentelingen. De vrije markt economie is volledig uit de hand gelopen, financiële en economische systemen begeven het, de armoede en rechtsongelijkheid nemen toe. Het is duidelijk dat de wijze waarop we de samenleving hebben ingericht niet langer voldoet. De herschikking is pijnlijk en vraagt om meer dan de traditionele leiderschapskwaliteiten.
Franciscaans leiderschap
Franciscaans leiderschap is gegrond op de kracht van compassie. Het waren niet de management vaardigheden van Franciscus van Assisi die maakten dat zo veel volgelingen hun hart voor hem openden. Hij had lief op een diep niveau, in het gebied ergens diep in ons waar we ons verbonden weten vanuit compassie. Met elkaar, de dieren en de natuur.  Als paus Franciscus die snaar weet te raken kunnen we een mooie Vaticaanse Lente tegemoet zien. Een lente die het laten overleven van de katholieke kerk overstijgt, die zich richt op een samenleving waarin niet langer de economische groei en vrije marktwerking centraal staan maar het samenleven vanuit verbinding met en respect voor ieder levend wezen. Zijn compassionate leadership kan mensen, gelovigen en niet gelovigen, in het hart raken en bijdragen aan de wezenlijke veranderingen waar wij zo naar snakken.
Noot
De Franciscaanse beweging in Nederland brengt mensen samen die zich laten inspireren door het gedachtegoed van Franciscus van Assisi  www.franciscaansebeweging.nl